Duik in het verhaal van de Grebbelinie
De relatie met water houdt Nederland al eeuwenlang in de ban. Vriend of vijand? Oude bekende of onvoorspelbare kracht? Reddende engel of verwoestende ramp? Dit geldt al sinds voordat Nederland technisch gezien Nederland was; in dit gebied hebben de oceaan, de rivieren, de moerassen en de regenval altijd een grote rol gespeeld.
Het ontstaan van de Grebbelinie
Zelfs toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden pas net was opgericht, werd er al gekeken naar hoe we het water naar onze eigen hand konden zetten. De Republiek voelde zich namelijk nog niet bepaald veilig, met het oog op de buurlanden. De strategische waarde van de drassige Gelderse Vallei werd al snel duidelijk. Er werden grootse plannen gemaakt, maar van de vijf gedroomde schansen werd er toen slechts één daadwerkelijk gerealiseerd: de schans bij Woudenberg, in 1590. Hoewel dit amper bescherming bood aan Gelderland en Utrecht, die in 1629 het slachtoffer werden van plunderende troepen, markeerde dit wel het prille begin van een heel belangrijke verdedigingslinie in de geschiedenis van ons kikkerlandje; de Grebbelinie.
In die tijd was eigenlijk vooral de Oude Hollandse Waterlinie onze prioriteit en onze redder in nood. Maar wat bleek; het kost erg veel tijd om gebieden onder water te zetten. En dus was er behoefte aan een voorverdediging van deze linie. Zo kwam het dat de naam “Grebbelinie” voor het eerst werd genoemd in een rapport in 1701.
Tijdens de Oostenrijke Successieoorlog kwam het Franse leger akelig dicht bij de grens van de Republiek. Maastricht en Bergen Op Zoom waren al bezweken onder het geweld. Deze onmiddellijke dreiging gaf het laatste steuntje in de rug voor de aanleg van de Grebbelinie in 1744. De liniedijk, een Hoornwerk bij de Grebbesluis en de keerkaden werden gebouwd en lagen uiteindelijk klaar voor de onvermijdelijke aanval. Echter trok de Franse koning Lodewijk XV op het nippertje zijn troepen terug. De linie bleef op dat moment dus onaangetast en ongebruikt. Maar dit was pas het begin van haar verhaal…
Geschiedenis van de Grebbelinie
Aan het einde van de 18e eeuw werd met de bouw van Fort aan de Buursteeg het werk aan de Grebbelinie weer opgepakt. Toen Frankrijk in 1793 aan Nederland de oorlog verklaarde, leek het erop dat de linie haar verdedigingsfunctie nu toch echt moest gaan bewijzen. Dat ging niet bepaald volgens plan; de waterstand in de Nederrijn was veel te laag voor een vlotte en volledige inundatie. Het Franse leger zette de opmars gelukkig niet door, waardoor de situatie met een sisser afliep.
Dat gold niet voor de volgende keer. Toen het Franse leger opnieuw oprukte leek deze weliswaar in eerste instantie voor een dichte deur te staan – want het gebied bij de linie was met succes onder water gezet – maar dat mocht niet lang baten. In de strenge winter van 1974 veranderde het gebied in een ware ijsbaan. Zonder de bescherming van het water hielden de hulplegers uit het buitenland het mooi voor gezien; met de staart tussen de benen vertrokken ze zonder een enkel schot te lossen. Zo viel de Grebbelinie in Franse handen. Zij zetten het werk aan de linie voort, totdat Napoleon in zijn positie hier als zeker beschouwde.
De Grebbelinie ging daarna door een roerige tijd. Op het ene moment werd ze buiten werking gesteld, op het andere moment werd er door de ene of de andere partij weer verder aan gebouwd, en zo bleef die cirkel een tijdje rondgaan.
Grebbelinie tijdens de tweede wereldoorlog
De linie was wel met vaste prik steeds een voorverdediging geweest, totdat in 1940 werd besloten om hier de hoofdverdediging van Nederland van te maken. Daar waren een paar redenen voor, met het oog op de aankomende wereldoorlog. Ten eerste maakte de natuurlijke begroeiing deze linie beter bestand tegen onder andere luchtaanvallen dan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ten tweede lag de linie verder naar het oosten, waardoor een groter deel van Nederland beschermd zou zijn. Tot slot bood het een betere positie om in de aanval te gaan. Toch was dit alles uiteindelijk niet genoeg; de broodnodige werkzaamheden waren voor mei 1940 nog niet klaar, en het Nederlandse leger kon dus maar enkele dagen standhouden tegen de Duitse invasie.
Op Duits bevel werd een groot deel van de linie gesloopt. Daar kregen de Duitsers later wel spijt van, toen ze beseften dat er een tweefrontenoorlog ontstond. Ze besloten de Grebbelinie te herbouwen voor hun eigen doelen, en deze om te dopen tot “Pantherstellung”. In de praktijk staken ze hier niet zelf de handen voor uit de mouwen; vooral Nederlandse dwangarbeiders moesten met grote tegenzin aan de linie werken.
In 1945 vormde de linie de grens tussen het Duitse leger en de geallieerden, tussen oorlog en vrede. Zo bleef de linie tot het bittere einde van militaire betekenis, wat Nederland in dit geval niet ten goede kwam. Desondanks werd het land op 5 mei officieel bevrijd. Zes jaar later werd de Grebbelinie voorgoed verlost van haar taak als verdedigingswerk.
Grebbelinie nu
Daarna heeft de Grebbelinie een paar nieuwe functies gekregen. Eerst werd het een natuurreservaat, en later – vanwege de unieke staalkaart van verdedigingswerken – ook een rijksmonument. Staatsbosbeheer voert inmiddels al decennialang het beheer over de meeste terreinen. Vandaag de dag gaan natuur, recreatie en cultuurhistorie hier hand in hand.
De linie bestaat vooral uit aarden werken, waardoor flora en fauna met gemak de voormalige verdedigingswerken hebben omgetoverd tot een vredig paradijs van groen. Onder andere hazen, reeën, ijsvogels, kikkers, puttertjes en vlinders hebben hier hun huisjes van gemaakt. De linie bestaat uit een gevarieerd en prachtig landschap van weilanden, graslanden en bossen.
Genoeg te zien dus! Geen wonder dat veel mensen maar al te graag een van de vele wandel- en fietsroutes volgen die door het gebied kronkelen. Met haar lengte van ruim 60 km is de linie geschikt voor allerlei soorten bezoekjes. Even kort een kijkje nemen bij een van de werken? Velen daarvan zijn makkelijk te bereiken! Een dagtocht met de fiets langs de hele linie? Door de duidelijke knooppunten en de fiets- en wandelgidsen is dit een zorgeloos uitje! Vanaf het water het indrukwekkende gebied verkennen? Zelfs dat is mogelijk, bijvoorbeeld met een kano of de speciale Fietsboot!
De linie is dus geen stoffig overblijfsel uit een ver verleden, maar een beleefbaar bewijs van de vaderlandse geschiedenis. Het Grebbelinie Bezoekerscentrum biedt alle mogelijkheden om de historie in geur en kleur mee te maken; exposities, rondleidingen, speurtochten, enzovoort. Alles voor het behoud en de herwaardering van dit unieke erfgoed.
Kom langs bij de Grebbelinie! Kijk je ogen uit, duik de geschiedenis in, en kom tot rust in dit bijzondere gebied dat het allerbeste gedijt in vredestijd.
Ontdek meer over de Grebbelinie - in een van de musea
-
Stichting Grebbelinie in 't Vizier
Stichting Grebbelinie in 't Vizier
Grebbelinie in 't Vizier
Brinkkanterweg 23 a
3931 PJ Woudenberg
Leuke weetjes
-
De linie kreeg zijn naam vanwege de ligging nabij de rivier de Grebbe
-
De Grebbelinie had niet alleen een militair doel, maar speelde ook een rol in het watermanagement van de regio. Door het reguleren van het waterpeil en de waterstromen werden overstromingen voorkomen en werd het gebied beschermd tegen wateroverlast.
-
De waterwegen en meren in het gebied bieden volop gelegenheid voor ontspanning op het water.
-
Vogelparadijs: De Grebbelinie is een belangrijk leefgebied voor vogels. In het gebied kun je talloze vogelsoorten spotten, waaronder zeldzame en bedreigde soorten. Het is een paradijs voor vogelliefhebbers en natuurfotografen.
-
Historische evenementen: Regelmatig worden er historische evenementen georganiseerd in de omgeving van de Grebbelinie. Denk aan re-enactments, rondleidingen en tentoonstellingen waarbij je terug in de tijd wordt gebracht om de geschiedenis van de linie te ervaren.
Beleef de Grebbelinie & ontdek de regio
De Grebbelinie is van oorsprong een waterlinie die loopt van de Nederrijn bij de Grebbeberg, via Veenendaal en Amersfoort naar Spakenburg. Oude sluisjes, betonnen kazematten, tankversperringen en Duitse bunkers zorgen voor een ontmoeting met meer dan twee eeuwen landsverdediging. Trek je wandelschoenen aan of stap op de fiets en ontdek de sporen die verscholen liggen in dit prachtige landschap!
Ontdek de Grebbelinie
